ABŞ-ın Çin mənşəli məhsullara 104% əlavə vergi tətbiq etməsi qərarı qlobal texnologiya bazarında, xüsusilə də Apple şirkətinin ən populyar məhsulu olan iPhone smartfonlarının qiymətlərində ciddi dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Bu araşdırma yazısında hazırkı vəziyyətdə iPhone qiymətlərinin necə dəyişə biləcəyini, eləcə də istehsalın ABŞ-a köçürülməsi halında mümkün qiymət ssenarilərini təhlil edəcəyik.
1. Mövcud vəziyyət: 104% vergi artımının iPhone qiymətlərinə təsiri
Hazırda iPhone-ların böyük hissəsi Çində, Foxconn və Pegatron kimi şirkətlərin fabriklərində istehsal olunur. ABŞ-ın Çinə qarşı tətbiq etdiyi 104% əlavə vergi idxal olunan hər bir iPhone-un maya dəyərini kəskin şəkildə artıracaq. Bu vergi artımı Apple-ın istehsal xərclərini birbaşa təsir edəcək və şirkətin bu xərcləri istehlakçılara ötürməsi ehtimalı yüksəkdir.
Hesablama nümunəsi:
- İPhone 15 Pro-nun cari qiyməti (ABŞ-da): Təxminən 999 dollar (başlanğıc model, 128 GB).
- İstehsal dəyəri (təxmini): Apple-ın bir iPhone üçün istehsal xərcləri modelə görə dəyişir, lakin iPhone 15 Pro üçün təxmini komponent və montaj dəyəri 500-550 dollar arası hesablanır.
- Vergi artımı ilə yeni dəyər: 550 dollar istehsal dəyərinə 104% vergi əlavə olunduqda (550 × 2.04 = 1122 dollar), yalnız istehsal dəyəri 999 dollarlıq satış qiymətini aşır. Apple-ın marketinq, Ar-Ge və mənfəət marjasını da nəzərə alsaq, qiymət daha da yüksələ bilər.
Proqnozlaşdırılan qiymət:
- Əgər Apple vergi yükünü tamamilə istehlakçılara ötürərsə, iPhone 15 Pro-nun qiyməti ABŞ-da 2000-2500 dollar arası bir səviyyəyə qalxa bilər. Bu, cari qiymətin təxminən 2-2.5 qatı deməkdir.
- Digər ölkələrdə (məsələn, Azərbaycanda) isə yerli vergilər və idxal rüsumları da əlavə olunduğundan qiymət daha da artacaq. Hazırda Azərbaycanda iPhone 15 Pro-nun qiyməti təxminən 2500-3000 AZN arasıdır. 104% vergi artımı ilə bu rəqəm 5000-6000 AZN-ə çata bilər.
Ekspert rəyləri:
Goldman Sachs və Bloomberg kimi mənbələr bildirir ki, belə bir vergi artımı Apple-ın mənfəət marjasına ciddi təzyiq göstərəcək. Şirkət ya qiymətləri artıracaq, ya da xərcləri azaltmaq üçün istehsalda optimallaşdırma axtaracaq. Lakin qısa müddətdə istehsal zəncirini dəyişdirmək çətin olduğundan, qiymət artımı daha real ssenari kimi görünür.
2. İPhone-un ABŞ-da istehsal olunması: Qiymət necə dəyişə bilər?
Əgər Apple istehsalı ABŞ-a köçürərsə, Çinə tətbiq olunan 104% vergi təsirindən qaça bilər. Lakin bu, avtomatik olaraq iPhone qiymətlərinin ucuzlaşması demək deyil. ABŞ-da istehsal bir sıra yeni xərclər və çətinliklər gətirəcək.
ABŞ-da istehsalın üstünlükləri:
- Vergi azadlığı: Çin idxalına tətbiq olunan 104% vergi ləğv olunacaq.
- Logistika xərclərinin azalması: ABŞ daxilində istehsal malların daşınması xərclərini minimuma endirə bilər.
- Siyasi dəstək: ABŞ hökuməti yerli istehsalı təşviq etmək üçün subsidiyalar və ya vergi güzəştləri təklif edə bilər.
ABŞ-da istehsalın mənfi cəhətləri:
- Əmək haqqı xərcləri: Çində bir işçi saatı təxminən 3-5 dollara başa gəlirkən, ABŞ-da bu rəqəm 15-20 dollar və ya daha yüksək ola bilər. Bu, istehsal dəyərini artıracaq.
- İnfrastruktur xərcləri: Apple-ın ABŞ-da yeni fabriklər qurması və ya mövcud olanları iPhone istehsalı üçün uyğunlaşdırması üçün milyardlarla dollar investisiya tələb olunacaq.
- Təchizat zənciri: iPhone komponentlərinin böyük hissəsi (məsələn, ekranlar, çiplər) hələ də Asiyada istehsal olunur. Bunların ABŞ-a idxalı əlavə xərclər yaradacaq.
Hesablama nümunəsi:
- Çində istehsal dəyəri: 550 dollar (təxmini).
- ABŞ-da istehsal dəyəri: Əmək haqqı və infrastruktur xərcləri ilə bu rəqəm 700-800 dollara qalxa bilər. Lakin 104% vergi olmayacaq.
- Son qiymət: Apple-ın mənfəət marjasını (təxminən 30-40%) qorumaq istədiyini nəzərə alsaq, iPhone 15 Pro-nun ABŞ-da istehsal olunan versiyasının qiyməti 1200-1500 dollar arası ola bilər.
Azərbaycandakı qiymət:
ABŞ-da istehsal olunan iPhone Azərbaycana idxal olunarkən yerli gömrük rüsumları (36% + ƏDV) və daşınma xərcləri əlavə ediləcək. Bu halda iPhone 15 Pro-nun qiyməti 3000-3500 AZN arası ola bilər ki, bu, hazırkı qiymətdən yüksək, lakin 104% vergi ssenarisindən (5000-6000 AZN) xeyli aşağıdır.
3. Apple-ın strategiyası və bazar reaksiyası
Apple-ın bu vəziyyətdə üç əsas seçim variantı var:
- Qiymət artımı: Vergi xərclərini istehlakçılara ötürərək qiymətləri kəskin artırır. Bu, satışlara mənfi təsir edə bilər, çünki 2500 dollarlıq iPhone rəqiblərlə (Samsung, Google) müqayisədə cəlbediciliyini itirə bilər.
- İstehsalın diversifikasiyası: Apple artıq Hindistan və Vyetnamda istehsalı genişləndirməyə başlayıb. Lakin bu ölkələrə də 27-46% vergi tətbiq olunarsa, tam xilas yolu olmayacaq.
- ABŞ-a köçüş: Uzunmüddətli perspektivdə ABŞ-da istehsal zənciri qurmaq ən dayanıqlı həll ola bilər, lakin bu, 5-10 il çəkə bilər.
Bazar analitikləri hesab edir ki, Apple qısamüddətli olaraq qiymət artımına gedəcək, eyni zamanda istehsalı ABŞ və digər ölkələrə köçürmək üçün plan hazırlayacaq. Donald Trampın ticarət siyasətinin sərtləşməsi Apple-ın səhmlərinə də təsir edib – son həftələrdə şirkətin bazar dəyəri 250 milyard dollar azalıb.
4. Nəticə
- 104% vergi ilə: iPhone qiymətləri ABŞ-da 2000-2500 dollar, Azərbaycanda isə 5000-6000 AZN ola bilər. Bu, istehlakçılar üçün ciddi bahalaşma deməkdir.
- ABŞ-da istehsal ilə: Qiymətlər ABŞ-da 1200-1500 dollar, Azərbaycanda 3000-3500 AZN səviyyəsində sabitləşə bilər. Bu ssenari cari qiymətlərdən yüksək, lakin vergi artımı ilə müqayisədə daha münasibdir.
Apple-ın qərarı qlobal iqtisadi şərtlərdən, ABŞ-ın subsidiya siyasətindən və istehsal zəncirindəki dəyişikliklərin sürətindən asılı olacaq. İstehlakçılar isə yaxın aylarda iPhone almağı planlaşdırırlarsa, bu dəyişiklikləri diqqətlə izləməlidirlər.
